گرافیک نت؛ وقتی که تصمیم گرفتیم پرونده "پوسترهای سینمایی" رو در سایت باز کنیم نخستین نامی که به ذهنم رسید نام حیدر رضایی بود، رضایی رو از مدتی پیش می شناختم و با کارهایی که انجام داده بود کمابیش آشنا بودم، اطمینان داشتم که در میان پوسترسازان سینمایی حرفی برای گفتن دارد و این از سبک پوسترها و سوژه پردازی ها و همچنین نگاه ویژه ی وی به رابطه سینما و گرافیک پیدا بود.
فضای مجازی رو زیر و رو کردم تا اطلاعاتی از او بدست بیاورم و پیش زمینه آشنایی از او کنم ولی هیچ ردی به جز وبلاگش پیدا نکردم، نکته جالب برایم این بود که کسی که دست کم بیست سال پوستر سینمایی طراحی کرده چطور تا به حال هیچ گفتگویی "تا آنجایی که من میدانم" با مطبوعات و رسانه ها نداشته!
مدتی گذشت و من نشانی ایمیل رضایی رو یافتم و ایمیلی برایش ارسال کردم، راستش امیدی به دریافت جواب نداشتم که پس از چند روز جوابم رو داد و این سرآغازی بود برای تماس با حیدر رضایی و درخواست برپایی نمایشگاه مجازی از آثارش در گرافیک نت.
رضایی با کمال میل درخواستم رو برای برپایی نمایشگاه آثارش در گرافیک نت را پذیرفت، نمایشگاه برگزار شد و استقبال گسترده ای هم از این نمایشگاه در میان اعضا و دیگر علاقمندان شد و همینطور بازتاب خوبی در میان سایت های همکار و حتی سینمایی ها داشت.
شخصیت رضایی برای من وقتی جالب تر شد که همزمان با انتشار مطلبی از وی در سایت و سیل نظرات مغرضانه و خارج از منطق عده ای معدود " و شاید هم یکی دو نفر" که با عناوین مختلف و با قصد تخریب وی دست به انتشار کامنت میزدند خم به ابرو نیاورد و در جواب من که پرسیدم؛ اگر مایل باشی می توانم کامنت های تند و تیز رو حذف کنم، به من گفت که لزومی به این کار نیست و خود می داند سرچشمه این ماجرا از کجاست و فقط از من خواست در صورت انتشار کامنت توهین آمیز و خارج از ادب آنرا از سایت حذف کنیم.
گفتگو با رضایی از دو جهت برای مجموعه گرافیک نت حائز اهمیت بود، نخست اینکه رضایی کارنامه ای روشن در زمینه طراحی پوستر و تبلیغات سینمایی دارد و دوم اینکه پرسش های ما و پاسخ های وی انگیزه بیشتری را برای بررسی پرونده پوسترها و تبلیغات سینمایی در آینده برای ما ایجاد کرد.
مجبور شدیم به دلیل حجم زیاد این گفتگو آن را در دو بخش منتشر کنیم که بخش نخست امروز و بخش دوم دوشنبه، سوم مرداد پیش روی شما خواهد بود.
امیرعلی مددی، سردبیر
قبل از هر پرسشی لطفاً کمی از خودتان بگویید.
- متولد 1352 و فارغالتحصیل هنرستان هنرهای تجسمی هستم. از کودکی خیلی به نقاشی علاقمند بودم و با تشویق برادر بزرگ و پدرم که همیشه برایم انگیزه ایجاد میکردند روزانه و بطور مستمر نقاشی میکشیدم. پدرم کارگر میدان میوه و تربار میدان شوش بود و مخارج خانه را به سختی و با زحمت زیادی تهیه میکرد؛ در واقع ما خانواده پرجمعیتی بودیم و هزینهها هم بالا بود و درآمد اندکی که پدرم داشت کفاف مخارج زندگی را نمیداد. به این جهت از سال پنجم ابتدایی همراه با درس خواندن، کار هم میکردم تا حداقل هزینههای تحصیل خود را تأمین کنم.
همراه برادرانم در مسجد محل حضور فرهنگی فعالی داشتم و از طرفی تنور جنگ هم داغ بود و فرصت خوبی برای یادگیری و استفاده از امکانات واحد فرهنگی مسجد و سپاه برای تبلیغات جبهه و جنگ وجود داشت. آنجا انسانهای کم ادعا و بی ریایی فعالیت میکردند که به چیزی جز انجام وظیفه فکر نمیکردند. وقتی از آنها یاد میکنم فکر میکنم در خواب و رویا بودهام و همه آنها نقش بسیار زیادی در هدایت و حمایت از من داشتند؛ شهدای بزرگی همچون محسن عبداللهزاده، محمود عندالله و دیگر شهدا و دوستانم در مسجد جامع فاطمیه.
در واقع زندگی هنریام را مدیون شهدا میدانم. از طریق مسجد به فضاهای دیگری راه پیدا کردم و سعی کردم همراه با آموزش نقاشی و گرافیک و تئوری هنرهای تجسمی با امکانات مراکز فرهنگی مانند پایگاه شهید بهشتی سپاه و کمیته انقلاب اسلامی و حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی بتوانم به تجربهام اضافه کنم و از اساتیدی که در این مراکز حضور دارند کمال استفاده را ببرم. از سال اول هنرستان جذب روابط عمومی مجمع جهانی اهلبیت شدم و از آن پس با واحد تجسمی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و با نقاشان و اساتید فعال آن زمان در حوزه هنری همراه شدم.
از چه سالی در زمینه طراحی پوسترهای سینمایی شروع به فعالیت کردید؟
- در ادامه همکاری با واحد تولید فیلمهای سینمایی حوزه هنری از طریق یکی از دوستانم به آقای حسن کلامی که از مدیران تولید فیلمهای سینمایی بود آشنا شدم و اولین پوستر فیلمی که طراحی کردم پوستر فیلم "سجاده آتش" به کارگردانی احمد مرادپور بود و بعد "خاکستر سبز" اثری از ابراهیم حاتمیکیا در سال 1370.
در آغاز کار بیشتر سعی داشتم خودم را تثبیت کنم و بعد آهسته آهسته بتوانم ایده و گرافیک را در پوسترهای فیلم رواج بدهم .آن زمان پوستر فیلم مانند همین الآن به یک نوع بیهویتی - که مرتبط با آثار هم است - مبتلا بود و بیماری مزمن عدم خلاقیت و عدم آشنایی با مقوله گرافیک در آن موج میزد.
در تمام این سالها سعی داشتم با رعایت خواستههای سفارشدهنده، نقش یک هدایتگر در برآورده شدن خواستههای سفارشدهندههای بیاطلاع سینمایی در مقوله تبلیغات و گرافیک را در چارچوب رعایت اصول گرافیک داشته باشم تا بر سواد بصری مردم تاثیرگذار باشم و اثر ماندگار ایجاد کنم. اگر کمی در این آثار دقت کنیم مشاهده میکنیم که طراح، تلاش خود را داشته است اما قضاوت درباره اینکه تا چه اندازه توانسته گرافیک را در خدمت پوستر فیلم بیاورد و اثر در خور شأن گرافیک ایران ارائه دهد بر عهده دیگران است.
با توجه به اینکه سالهای زیادی است که به حرفه طراحی پوسترهای سینمایی اشتغال دارید چرا جزو هنرمندان کمحاشیه و یا بهتر بگویم "بیحاشیه" هستید؟ چرا کمتر مصاحبه میکنید و کمتر نامی از شما در رسانهها و مطبوعات منعکس میشود؟
- این دیگر کمی به روحیه شخصیام بر میگردد. زیاد اهل هیاهو نیستم .مورد دیگر اینکه در کشور ما معمولاً اگر در گروه و دستههای مختلف نباشی - منظورم گروههای هنری است - زیاد جایی برای مطرح شدن نخواهی داشت. اگر بخواهم واضحتر بگویم باید در مافیا قرار بگیری واگرنه جایی برای مطرح شدن نیست و انزوا حرف اول را میزند. از آنجا که "مافیا" و "گروهگرایی" با روحیهام همخوانی ندارد لاجرم گزینه انزوا سهم من میشود.
مورد دیگر این است که معمولاً رسانههایمان برای جذب مخاطب به دنبال افراد مطرح و شناختهشده هستند. این اشکال عمده مطبوعات کشورمان است که در معرفی افراد بیادعا و شناخته نشده، انگیزه کافی برای فعالیت ندارند. امروز هنرمندان زیادی در عرصههای مختلف داریم ولی متأسفانه خبرنگاران بیشتر ترجیح میدهند سراغ نامآوران و آنهایی که بیشتر در رسانهها هستند بروند لذا نقش اصلی و مهم خود را به خوبی انجام نمیدهند.
یکی از اهداف و رسالت مطبوعات، معرفی تمامی افراد نخبه و خلاق و متفکر در تمام زمینهها به عموم مردم است تا مدیران و دستاندرکاران فرهنگی و بقیه تصمیمسازان و تصمیمگیران جامعه بتوانند از آنها در موارد مختلف استفاده بهینه داشته باشند اما متاسفانه این رسالت مطبوعات تا حد زیادی مغفول مانده است. "حیدر رضایی" قصد دارد بیشتر با کارهایش حرف بزند تا با حرف و هیاهو.
شما در کنار هنرمندانی چون مرحوم ممیز، محمد علی باطنی، محمد علی حدت و میشا که قبل از انقلاب اسلامی به صورت حرفهای در زمینه ایلوستراسیون و طراحی پوسترها و پلاکاردهای سینمایی فعالیت داشتند، اولین هنرمندی هستید که پس از انقلاب بطور جدی این حرفه را پیشه کردید و با استفاده از فناوریهای رایانهای آن را پیش بردید. آیا زمانی که استفاده از این فناوریها هنوز در میان پوسترسازان و طراحان پلاکارد ناشناخته به نظر میرسید، شما با مقاومت و موضعگیریهایی از جانب این قشر مواجه نشدید؟
- این مشکل همیشه با ورود یک وسیله جدید بوجود آمده است. هنرمندانی که سالها با یک وسیله و لوازم مشخص کار میکنند برای اینکه تسلط و آگاهی کافی از وسیله جدید ندارند طبیعی است مقاومت نشان دهند و احساس خطر کاذب داشته باشند و کسانی را که به سمت این وسائل میروند را با عناوینی نظیر اینکه "آنها هنرمند نیستند"، "کار دست چیز دیگری است"، "آنها نمیتوانند فلان کار حرفهای را انجام دهند، رفتهاند سراغ وسیلهای که همه کارها را او انجام میدهد" یا "یک کودک هم میتواند این کار را انجام دهد" و ...
ولی واقعیت این است که امروز در دنیایی زندگی میکنیم که ارتباطات و دانستن اطلاعات نیاز روزمره و لازم است و اگر به آن مسلح نباشیم قطعاً بازنده میدان خواهیم بود. این مسئله را هم باید همیشه در نظر گرفت که هیچگاه هنرمند نباید در قید و بند وسیله و امکانات باشد. هنرمند در انتخاب تکنیک و ارتباط با مخاطب در وهله اول باید سواد و تجربه کافی داشته باشد و در مرحله بعد بتواند درست و به موقع از آن استفاده کند تا به چیزی که به صورت بالقوه دارد را بالفعل کند و در این راه هیچ گونه محدودیتی نیست. هر گونه تعصب و مخالفت هم در این راه محکوم به شکست است چون نتیجه دلخواه نیست.
همچنین در استفاده از وسائل و امکانات این هنرمند است که باید سوار بر وسیله باشد نه وسیله سوار بر هنرمند. در خیلی از آثار ضعیف و سخیف و ابتدایی، شاهد این هستیم که قبل از آنکه شاهد یک ایده و خلاقیت تصویری باشیم شاهد یکسری فیلترها و رنگ و ... فتوشاپی هستیم که قبلاً توسط خود خالق نرمافزارهای کامپیوتری تجربه شدهاند.
پرسش دیگر من این است که پذیرفتن ورود یک فناوری جدید در طراحی و تولید یک هنر و حرفه قدیمی چه قدر با دشواری روبرو بوده است؟
- مقداری از این مقاومتها از سوی کسانی که از وسائل قدیمی استفاده میکنند طبیعی است ولی به مرور زمان این تابو شکسته میشود و مجبور میشوند از وسایل روز استفاده کنند. این مشکل برای عکاسان هم بوجود آمده است. در بدو ورود این امکانات و تجهیزات عدهای بدون تأمل و با تعجیل از آنها استقبال میکنند و فکر میکنند مشکلشان فقط در اجراست. به این ترتیب فکر می کنند صرفا با فراگیری نرمافزارهای کامپیوتر می توانند یک گرافیست شوند غافل از اینکه به مرور زمان به علت عدم آگاهی از دانش گرافیک وعدم سواد بصری نه تنها گرافیست نشده اند بلکه کاملا زمین گیر می شوند.
افرادی که از دانش گرافیک و هنرهای تجسمی برخوردارند باید خود را ملزم به فراگیری نرمافزارهای روز کنند تا شاهد ارائه فکرهای ناب در قالب اجراهای ضعیف نباشیم. نتیجه این است که ما فقط در شکل اجرا کردن هنر مورد نظر متفاوت شده وگویی مسلح به ابزار جدیدی برای انتقال مفاهیم تصویری شدهایم، همین!
بیشتر با چه نرمافزاری کار میکنید؟
فتوشاپ، کورل، فریهند. البته هیچ وقت خودم را در قید و بند نرمافزاری نکردهام. از هر وسیلهای که بتواند فکرم را به یک اثر تجسمی نزدیک کند بهره میبرم.
متوسط تیراژ چاپ پوسترهای سینمایی جه قدر است؟ آیا شما در روند چاپ و آمادهسازی هم نظارت دارید؟
- متأسفانه امروز با نبود انگیزه و مکان مناسب برای نصب پوستر و سفارش فرمایشی و تزئینی پوستر، این هنر با بالاترین تیراژ به 2 هزار میرسد. البته این رقم با توزیع در استانها در نظر گرفته میشود و در حد خیلی محدود و بیشتر در سینما و اطراف آن نصب میشود. در مواقعی که توافق بین طراح و سفارشدهنده صورت گرفته باشد روند چاپ و آمادهسازی قبل و بعد از چاپ توسط طراح صورت میگیرد که البته این کار لازم و مفیدی است اما متأسفانه در خیلی از موارد انجام نمیشود.
برای هر فیلم چند نوع پوستر و آفیش طراحی میشود؟
- معمولاً با توجه به محتوا و عکسهای فیلم چندین طرح اولیه آماده میشود که اگر محتوا و متریالهای اولیه حرفهای و مناسب باشد جای کار بیشتری برای ارائه دارد. از سوی دیگر سفارشدهنده به لحاظ کمیت نقش مهمی را ایفا میکند. البته از سوی طراح میتواند چندین اتود اولیه مطرح باشد ولی تصمیم نهایی با سفارش دهنده اثر است و کشش اقتصادی فیلم.
متأسفانه در بین سفارشدهندههایمان یک فکر اشتباه وجود دارد چراکه برای رسیدن یک محصول به فروش مناسب، تبلیغ حرفهای انجام نمیدهند. البته بضاعت فقیرانه آثار تولید شده خود یک علت اصلی برای بازگشت سرمایه سفارش دهنده است. سفارش دهندگان بیشتر بر روی آثاری که بازگشت سرمایه را تضمین میکند سرمایه گذاری می کنند. به هر حال اگر فکر مناسبی برای آثار کم مخاطب نشود فروش در خور مناسب و بجایی نخواهند داشت.
آقای رضایی؛ در میان آثار شما "از لحاظ محتوا و انتخاب آثار" با فراز و نشیب های قابل توجهی بر می خوریم، از طراحی پوستر برای فیلمهای کارگردانان متفاوت و بزرگی چون اصغر فرهادی، رخشان بنی اعتماد، مسعود کیمیایی، عزیزالله حمید نژاد و... تا طراحی پوستر فیلم های متوسط و گاه ضعیف از کارگردانانی گیشه ای و تا حدودی سطح پایین. منشاء این همه تفاوت در انتخاب آثار کجاست؟ آیا نام کارگردان یا تهیه کننده و یا محتوای فیلم در انتخاب شما موثر است؟ در کل معیار شما برای انتخاب پروژه و انجام آن چیست؟
- معیار اولیه انتخاب برای من، ارائه اثر مناسب به لحاظ ارائه یک اثر گرافیکی در خدمت سینما است. البته کارگردان و آثاری که به لحاظ محتوا و ساختار دارای ویژگی های حرفه ای هستند نیز جای کار زیادی دارند. برای من همیشه در اولویت اول "همکاری" است ولی مگر در سال چند اثر پر محتوا تولید می شود؟ و چند مورد از این آثار به من رجوع می کنند؟ بنابراین در مرحله بعد آثاری که به لحاظ ساختاری و یا محتوایی می توانند در قالب یک اثر نسبتا حرفه ای قرار گیرند نیزدر انتخاب هایم جای می گیرند. البته باید این مطلب را در نظر داشت که در نهایت خروجی که از کار می بینیم نتیجه تمام خواسته های یک طرفه طراح نیست. طراح در شکل گیری پوستر باید نظرات سفارش دهنده – البته سفارش دهنده حرفه ای - را در نظر داشته باشد و در چارچوب خواسته های او و با وفاداری به محتوای فیلم و عناصر شکل دهنده گرافیک، کار قابل قبولی را ارائه دهد. این مسیر باید با تفاهم و همراهی باشد چراکه اگر یکی از عناصر شکل دهنده، مشکلی را ایجاد کند قطعا نتیجه مناسب استخراج نخواهد شد.
بطور کلی در شکل گیری یک پوستر عوامل مختلفی تاثیرگذار هستند که در برشمردن یکی از آنها می توان به میزان آشنایی و خلاقیت طراح گرافیک از تغییرات غیرقابل پیش بینی که از سوی مراکز نظارتی اعمال می شود اشاره کرد. همچنین ارائه ایده مناسب و اجرای آن، در نظر گرفتن نقاط مدنظر سفارش دهنده در قالب گرافیک و تامین نظرات او و پایبندی بر رسالت تاثیرگذاری و ارتقای سواد بصری مردم از المان های ارائه یک اثر هنری بهتر است.
دستمزد پروژه چقدرمی تواند نقش تعیین کننده ای در انتخاب و انجام آن داشته باشد؟
- من هیچ وقت با انگیزه مالی کار نکردم اگرچه مسائل مالی هم مهم است ولی اعتقاد دارم اگر کارم را به خوبی انجام دهم مسئله مالی براحتی قابل رفع است. برای کسی که در شکل گیری یک اثر مناسب و حرفه ای تلاش می کند مسائل مالی در زمره موارد جزئی قرار می گیرد. در درازمدت نیز سفارش دهندگانی که در قید و بند مسائل مالی نیستند رجوع خواهند کرد و این موارد به راحتی برطرف می شود. کسانی که با انگیزه مالی کار می کنند قطعا در این مسیر بسیار ناهموار، راه نامناسبی را برای کسب درآمد انتخاب کرده اند و به نتیجه نخواهند رسید مگر اینکه با نگاه کاسب کارانه بخواهند حضور داشته باشند که البته این گونه افراد کم هم نیستند.
برای هر پروژه بطور متوسط چه قدر دستمزد دریافت می کنید؟
- سطح دستمزدها با وجود آفتهای موجود، بسیار کم است. منظورم از آفت این است که عده ای با عناوین مختلف، بخاطر ماندن در این کار یا برای حضور به هر قیمتی و ... حاضرند وارد بدنه بسیار نحیف و بی بضاعت و فقیرانه سینما شوند البته خیلی جذاب و فریبنده وارد می شوند. یکی از این تحرکات فریبنده خود را در قالب نگرفتن دستمزد و یا دستمزد بسیار کم نشان می دهد که تاثیرات بسیار نامناسبی را در این مورد گذاشته است. فعلا برای طراحی یک پوستر فیلم بیشتر از 500 هزار تومان دریافتی ندارم و تنها انگیزه ای که من را در این حرفه نگاه داشته علاقمندی و ارائه اثر مناسب و تاثیرگذاری است.
معمولاً در پروژه های اینچنینی کارگردان بعنوان صاحب معنوی اثر بیشتر اعمال نظر یا سلیقه می کند یا تهیه کننده بعنوان مالک و یا پخش کننده فیلم؟! اصلاً سفارش دهنده پوستر فیلم کیست؟
- بصورت عمده سفارش دهنده ها اغلب از سوی پخش فیلم هستند. ولی به صورت تعارف و نمایشی نظر کارگردان و تهیه کننده نیز دریافت می شود که در نهایت نظر پخش فیلم بعنوان طرفی که می تواند بازگشت اقتصادی فیلم را تضمین کند و ظاهرا باتجربه است حرف آخر را می زند. البته اینکه فیلم برای کدام کارگردان و کدام تهیه کننده است نیز خیلی مهم است. بعضی از کارگردانها و تهیه کننده های صاحب نام اثر زیادی در جهت و شکل گیری کار تبلیغاتی فیلم دارند و پخش کننده ها سعی می کنند حداکثر نظرات آنها را با ترفندهای مختلف تأمین کنند که در غیر این صورت هزینه های مالی و اعتباری زیادی باید بپردازند. از این جهت است که پخش کننده های حرفه ای تر سعی می کنند کمتر درگیر شوند؛ حتی به قیمت اینکه پوستر دیگری که نظر کارگردان و تهیه کننده را جلب می کند داشته باشند.
از طرف دیگر برای فیلم یک کارگردان مطرح، طرحی را ارائه دادم که نظر او را خیلی جلب کرد. با ارائه آن به یکی از غیرحرفه ای ترین پخش کننده های فیلم روند اجرا کاملا متفاوت شد. نتیجه این شد که پخش کننده مرتب از اینکه با توزیع این پوستر، فیلم فروش مناسبی نخواهد داشت، در این کارگردان مطرح ایجاد ترس کرد و او بخاطر اینکه بهانه ای به دست پخش برای فروش کم ندهد تسلیم خواسته های غیر حرفه ای شد که نتیجه بسیار نامناسب و ناراضی کننده بود.
ادامه دارد...